Jak skutecznie chronić tajemnice w przedsiębiorstwie?

Nie wydaje się przesadą stwierdzenie, że wszyscy mamy swoje sekrety – te małe i te większe, te bardzo osobiste, o trudnej do uchwycenia wartości sentymentalnej i te o wartości zdecydowanie wymiernej - majątkowej. Tajemnice otaczają nas zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym. Niektóre są zresztą immanentnie wpisana w pracę konkretnych grup zawodowych; dla przykładu choćby, szczególnej ochronie podlega tajemnica związana z wykonywaniem zawodu lekarza czy adwokata, a obowiązek ich zachowania zapisany jest w odpowiednich ustawach. Nasze sekrety i tajemnice bez wątpienia cechuje niezwykła różnorodność, ale wszystkie posiadają jedną cechę wspólną – chcemy, by tajemnicą pozostały.

Kanon zachowania tajemnicy w sekrecie jest na tyle doniosły społecznie, że posiada on swój wyraz w obowiązujących przepisach prawa. Dla potrzeb działalności gospodarczej pierwszorzędne znaczenie ma niewątpliwie ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa, przewidziana w ustawie z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t. jedn. Dz. U. 2003 nr 153 poz. 1503, ze zm.).

Co podlega ochronie?

Zgodnie z definicją, przyjętą w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, tajemnicę przedsiębiorstwa stanowią nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania nakierowane na zachowanie ich poufności. Nie budzi wątpliwości, że pojęcie to należy interpretować szeroko. W szczególności, ochronie prawnej mogą podlegać nowe pomysły i wynalazki, modele wyrobów, plany techniczne, rozwiązania technologiczne stosowane w przedsiębiorstwie, uzyskane wyniki doświadczeń, metody kontroli jakości, ale również listy klientów, czy metody ich pozyskiwania.

Z prawnego punktu widzenia dla uzyskania ochrony niezbędne jest, by informacja posiadała trzy cechy: poufności, braku ujawnienia i zabezpieczenia. Informacja poufna to każda informacja posiadająca wartość gospodarczą, nieujawniona do publicznej wiadomości. Przy czym nie jest wymagane nieujawnienie informacji o danym produkcie, wzorze w ogóle – istotne jest, by pomimo ujawnienia elementów o drugorzędnym znaczeniu, całość posiadała przymiot poufności, na co wskazuje sąd amerykański, w sprawie Dickerman Associates v. Tiverton Bottled Gas, 594 F. Supp. 30, 33-34 (D. Mass. 1984), a stanowisko to pozostaje aktualne także na gruncie prawa polskiego. W wyroku z dnia 13 lutego 2014 roku (V CSK 176/13) Sąd Najwyższy pochylając się nad tajemnicą produkcji urządzenia, wskazuje: „w takim przypadku [tajemnicę stanowi – przyp. aut.] cały proces produkcyjny i okoliczność, że jeden z jego elementów, np. konstrukcja urządzenia, jest łatwy do poznania na podstawie informacji powszechnie dostępnych dla osób, które zazwyczaj tym się zajmują, nie pozbawia przedsiębiorcy możliwości objęcia całego procesu poufnością.”

Dla przyznania ochrony konkretnej informacji, niezbędne jest również podjęcie przez dysponenta tajemnicy działań zabezpieczających przed jej ujawnieniem, na przykład korzystanie z programów szyfrujących na dyskach należących do przedsiębiorcy oraz w korespondencji elektronicznej. Nie jest przy tym wykluczone, by inne osoby – pracownicy pozostali depozytariuszami tajemnicy, o ile wprowadzono stosowne środki ochrony przed ujawnieniem tajemnicy, jak: poinformowanie pracowników o potrzebie ochrony informacji, opracowanie wewnętrznych procedur i regulaminów, stosownych klauzul do umów o pracę lub oddzielnych umów o poufność, zakaz konkurencji.

Informacja objęta tajemnicą musi także posiadać pewną wartość gospodarczą, rozumianą jako wymierna wartość majątkowa, pozwalająca przedsiębiorcy na zwiększenie zysków albo zaoszczędzenie wydatków.

Rodzaje naruszeń

Zgodnie z ustawą, czynem nieuczciwej konkurencji jest przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeżeli zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy. Nie ma przy tym znaczenia, czy naruszenia dopuścił się pracownik przedsiębiorstwa, czy też osoba trzecia, na przykład wykradając poufne dane za pomocą komputerowych programów szpiegujących. Istotna naruszenia polega na tym, że prowadzi ono bezpośrednio do naruszenia interesu przedsiębiorcy albo sprowadza zagrożenie takiego interesu. W prawie polskim zasadą jest bezterminowy model ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, a jej jedyne ograniczenie jest dopuszczalne w stosunkach pracowniczych.

Tego rodzaju zachowanie stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, a jego sprawdza podlega odpowiedzialności karnej określonej w art. 23 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Czyn ten został również stypizowany w art. 266 kodeksu karnego. Sprawcy naruszenia grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. Warto jednak pamiętać, że tego rodzaju przestępstwa nie są ścigane z urzędu, a do prowadzenia postępowania karnego konieczny jest wniosek pokrzywdzonego – przedsiębiorcy, którego tajemnica została naruszona.

Warto jednak pamiętać, że nie jest czynem nieuczciwej konkurencji sytuacja, w której osoba nabyła, w dobrej wierze, na podstawie odpłatnej czynności prawnej, informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa. Sąd może zobowiązać nabywcę do zapłaty stosownego wynagrodzenia za korzystanie z powyższych informacji, nie dłużej jednak niż do ustania stanu tajemnicy.

Odpowiedzialność pracowników

Niezależnie od przedstawionych wyżej, ogólnych reguł odpowiedzialności za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, przedstawia się odpowiedzialność pracowników. Obowiązek ten został nawet wskazany w art. 100 § 2 pkt. 5 kodeksu pracy, stanowiącym o obowiązku przestrzegania przez pracowników tajemnicy „określonej w odrębnych przepisach”. Jego nieprzestrzeganie może stać się podstawą wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę, a w wypadku szczególnie rażących naruszeń, na przykład umyślnego kopiowania i wynoszenia z siedziby przedsiębiorcy bazy danych dotyczących klientów, pracodawca będzie mógł rozwiązać umowę dyscyplinarnie w trybie art. 52 § 1 pkt. 1.

Osoba, która świadczyła pracę na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego – przez okres 3 lat od jego ustania, jest zobowiązana do zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa, chyba że umowa stanowi inaczej albo ustał stan tajemnicy. Jest to jedyne ograniczenie czasowe ochrony tajemnicy przedsiębiorcy. W celu ochrony prawa tajemnicy po upływie trzech lat należy zadbać, by w umowie z pracownikiem lub osobą, która świadczyła pracę na podstawie innego stosunku prawnego (np. umowa cywilnoprawne – zlecenie, umowa o dzieło), umieścić odpowiedni zapis.

W przypadku naruszenia pracowniczego, przedsiębiorca może również domagać się odszkodowania od sprawcy, jednakże, co do zasady nieprzekraczającym wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Jeżeli naruszenie miało charakter umyślny, pracodawca będzie mógł domagać się odszkodowania w pełnej wysokości.

Kwestią budzącą pewne wątpliwości pozostaje dopuszczalność korzystania przez pracownika, już po opuszczeniu przedsiębiorcy ze zdobytej u niego wiedzy i doświadczeń. Popularne know-how nie zawsze będzie kwalifikowane jako tajemnica przedsiębiorstwa, jednak bez wątpienia jego wykorzystanie przez podmioty konkurencyjne, może uszczuplić zyski pierwotnego przedsiębiorcy. Przed tego rodzaju niebezpieczeństwem można i zdecydowanie warto się uchronić, na przykład w drodze zakazu konkurencji.

Niejako na marginesie wypada jednak doprecyzować, że umowna klauzula dotycząca tajemnicy przedsiębiorcy jest często mylnie utożsamiana z zakazem konkurencji. W praktyce tego rodzaju klauzule gwarantują jedynie pewien wspólny obszar ochrony pracodawcy, niemniej nie są to pojęcia tożsame i generalnie gwarantują różny obszar ochrony.

Zupełnie odrębną, ale równie istotną problematykę stanowi obowiązek zachowania tajemnicy w relacjach pomiędzy przedsiębiorcami – partnerami biznesowymi, kontrahentami, obejmujący samą współpracę, jak i prowadzenie negocjacji. Jest to niewątpliwie ciekawy, ale i szeroki temat, wymagający odrębnego opracowania.

Przysługujące roszczenia

W przypadku, gdy do naruszenia tajemnicy przedsiębiorcy już doszło lub co najmniej wystąpiło jego zagrożenie, przedsiębiorca może żądać: zaniechania niedozwolonych działań, usunięcia ich skutków, złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (na przykład w dzienniku ogólnopolskim lub piśmie branżowym), naprawienia wyrządzonej czynem niedozwolonym szkody, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a także zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – w przypadku, gdy czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.

Dodatkowo sąd, na wniosek uprawnionego przedsiębiorcy - może wydać orzeczenie dotyczące wyrobów, ich opakowań, materiałów reklamowych i innych przedmiotów bezpośrednio związanych z popełnieniem czynu nieuczciwej konkurencji, w szczególności orzekając ich zniszczenie lub zaliczenie na poczet odszkodowania. Roszczenie przedsiębiorcy ulegają przedawnieniu z upływem lat 3 od daty naruszenia tajemnicy, jednakże w przypadku, gdy czyn niedozwolony stanowi równocześnie przestępstwo, termin ten może ulec wydłużeniu do lat 20.

Warto zatem przyłożyć należytą uwagę do organizacji pracy, formułowania umów pracowniczych i wprowadzenia stosownych zabezpieczeń, w przypadku zaś, gdy do naruszenia tajemnicy dojdzie – przedsięwziąć odpowiednie środki, dla skorzystania z całego przewidzianego prawem wachlarzu roszczeń.

Bibliografia:

A. Michalak, M. Mioduszewski, J. Raglewski, J. Rasiewicz, M. Sieradzka (red.), J. Sroczyński, M. Szydło, M. Wyrwiński, M. Zdyb (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Wolters Kluwer S.A.,Wydanie 2, 2016

M. Vall, E. Nowińska, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, LexisNexis, Wydanie 6, 2013

A. Kappes, W.J. Katner (red.), U. Promińska, W. Robaczyński, A. Rzetelska, Z. Świderski, Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Wolters Kluwer S.A., Wydanie 5, 2014