Ustawa z dnia 22 lipca 2016 r. o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych opublikowana w Dzienniku Urzędowym 24 sierpnia 2016 r. wprowadza szereg istotnych zmian w ustawie z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 298 i 1916 oraz z 2016 r. poz. 960). Celem nowelizacji ustawy jest przede wszystkim wdrożenie do krajowego porządku prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/40/UE z dnia 3 kwietnia 2014 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w sprawie produkcji, prezentowania i sprzedaży wyrobów tytoniowych i powiązanych wyrobów oraz uchylającej dyrektywę 2001/37/WE.
Zakres zmian wprowadzonych ustawą jest bardzo szeroki, odpowiednio rozszerzono słownik pojęć używanych w ustawie, tym samym regulując kwestie dotychczas nieobjęte ustawą (np. nowatorskich wyrobów tytoniowych, transgranicznej sprzedaży na odległość, papierosów elektronicznych, wyrobów ziołowych do palenia itp.). Ponadto dokonano zmian w zakresie obowiązków ciążących na producentach i importerach, oznakowania i reklamy wyrobów tytoniowych i wyrobów powiązanych.
Ograniczenia dla konsumentów
Należy również wskazać zmiany bezpośrednio dotyczące konsumentów. Ustawa obejmuje zakazem palenie wyrobów tytoniowych, palenie nowatorskich wyrobów tytoniowych (tj. spożycie substancji uwalnianych za pomocą takiego wyrobu) i palenie papierosów elektronicznych (tj. spożycie pary zawierającej nikotynę, wydzielanej przez papieros elektroniczny), z wyjątkiem palarni i innych miejsc do tego wyznaczonych. Osoby palące wyroby tytoniowe, nowatorskie wyroby tytoniowe lub papierosy elektroniczne wbrew postanowieniom ustawy będą podlegać karze grzywny do 500,- zdył. Dotychczasowy zakaz sprzedaży wyrobów tytoniowych osobom do lat 18 rozszerzono zabraniając odpowiednio udostępniania wyrobów tytoniowych, papierosów elektronicznych lub pojemników zapasowych (tj. naczyń z płynem zawierającym nikotynę, które można wykorzystać do ponownego napełnienia papierosa elektronicznego) osobom niepełnoletnim. Konsekwencją rozszerzenia zakazu są regulacje zabraniające sprzedaży papierosów elektronicznych i pojemników zapasowych w tych samych miejscach, w których obowiązuje zakaz sprzedaży wyrobów tytoniowych, tj. odpowiednio na terenie podmiotów wykonujących działalność leczniczą, szkół i placówek oświatowo-wychowawczych, obiektów sportowo-rekreacyjnych, a także w automatach oraz w systemie samoobsługowym, z wyjątkiem sklepów wolnocłowych. Uprawnia to sprzedawców do żądania, w przypadku wątpliwości, co do pełnoletniości kupującego te produkty, okazania dokumentu potwierdzającego wiek.
Zakaz sprzedaży na odległość
Jednym z istotniejszych dla przedsiębiorców punktów ustawy jest zakaz sprzedaży na odległość, w tym transgranicznej sprzedaży na odległość, wyrobów tytoniowych, papierosów elektronicznych i pojemników zapasowych oraz ich części. Sprzedaż wysyłkowa wyrobów tytoniowych z wykorzystaniem Internetu, podobnie jak sprzedaż za pomocą urządzeń automatycznych, stanowiła jedną z form udostępniania tytoniu osobom niepełnoletnim, które mają być chronione przed uzależnieniem od tytoniu.
Należy przypomnieć, że Unia Europejska, jak również wszystkie jej państwa członkowskie, są stronami prawnie wiążącej Ramowej konwencji Światowej Organizacji Zdrowia o ograniczeniu użycia tytoniu. Zatem mimo sygnalizowanych przez branżę rozwiązać polegających na rejestrowaniu podmiotów podejmujących sprzedaż wysyłkową oraz wprowadzaniu urządzeń weryfikujących wiek klienta, ze względu na iluzoryczność kontroli i nieskuteczność ograniczenia możliwości zakupu przez osoby nieuprawnione propozycji tych nie zaakceptowano. Należy dodatkowo zaznaczyć, że zgodnie z dyrektywą 2014/40/UE państwa członkowskie muszą ze sobą współpracować w celu zapobiegania takiej sprzedaży, tym samym punkty detaliczne zajmujące się transgraniczną sprzedażą wyrobów tytoniowych na odległość nie mogą dostarczać takich wyrobów konsumentom w państwach członkowskich, w których zakazano takiej sprzedaży.
Zabronione aromaty i substancje barwne
W odniesieniu do wyrobów tytoniowych zgodnie z ustawą zabronione będzie wprowadzanie do obrotu produktów o aromacie charakterystycznym, tj. wyraźnie wyczuwalnym zapachu lub smaku innym niż zapach lub smak tytoniu, zawierających dodatki, które m.in. ułatwiają inhalację lub absorpcję nikotyny, stwarzają wrażenie, że wyrób tytoniowy wpływa korzystnie na zdrowie, a także dodatki nadające barwę wydzielanej dymowi papierosowemu czy parze nikotynowej. Do dokonywania oceny, czy dany wyrób tytoniowy spełnia ww. kryteria, uprawniony będzie Inspektor do Spraw Substancji Chemicznych.
W przypadku gdy zastosowane w wyrobie tytoniowym dodatki będą mogły skutkować nadaniem wyrobowi tytoniowemu aromatu charakterystycznego lub zwiększeniem znacznie lub w wymiernym stopniu właściwości uzależniających, toksyczności lub właściwości CMR, ich stosowanie będzie zakazane po wydaniu przez Komisję Europejską aktu wykonawczego określającego, że dany wyrób tytoniowy zawiera takie dodatki. Organem właściwym w sprawach przedstawienia Komisji Europejskiej wniosku w tym zakresie, będzie Inspektor do Spraw Substancji Chemicznych.
Obowiązki informacyjne
Zgodnie z regulacją ustawową, producent i importer wyrobów tytoniowych będzie zobowiązany do przekazania Inspektorowi do Spraw Substancji Chemicznych jednorazowej informacji dotyczącej wykazu wszystkich składników używanych do produkcji wyrobu tytoniowego oraz poziomów wydzielanych substancji, jak również do niezwłocznego poinformowania o zmianie składu wyrobu tytoniowego wpływającej na te informacje. W przypadku nowatorskich wyrobów tytoniowych, czyli wyrobów tytoniowych innych niż papieros, tytoń do samodzielnego skręcania papierosów, tytoń fajkowy, tytoń do fajki wodnej, cygaro, cygaretka, tytoń do żucia, tytoń do nosa lub tytoń do stosowania doustnego, będą one mogły być udostępniane po raz pierwszy w celu dalszej sprzedaży albo wprowadzenia do obrotu, po uzyskaniu zezwolenia Inspektora do Spraw Substancji Chemicznych wydawanego na podstawie zgłoszenia producenta lub importera.
Z kolei papierosy elektroniczne i pojemniki zapasowe będą mogły być udostępniane po raz pierwszy w celu dalszej sprzedaży albo wprowadzenia do obrotu, po dokonaniu przez producenta lub importera zgłoszenia oraz wyznaczeniu osoby prawnej lub fizycznej do kontaktu na terytorium Unii Europejskiej. W przypadku gdy Inspektor do Spraw Substancji Chemicznych stwierdzi lub będzie miał uzasadnione powody do stwierdzenia, że określone papierosy elektroniczne lub pojemniki zapasowe albo dany rodzaj papierosów elektronicznych lub pojemników zapasowych mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, wstrzyma, w drodze decyzji, ich wytwarzanie lub wprowadzanie do obrotu lub nakaże wycofanie z obrotu na czas niezbędny dla dokonania oceny przez Komisję Europejską. Po uzyskaniu oceny Komisji Europejskiej, Inspektor uchyli dotychczasową decyzję albo wyda decyzję o całkowitym wstrzymaniu wytwarzania lub wprowadzania do obrotu określonych papierosów elektronicznych lub pojemników zapasowych.
Wymagania dla opakowań i etykietowania
Celem dyrektywy 2014/40/UE było dążenie do zniesienia występujących różnic między przepisami ustawowymi, wykonawczymi i administracyjnymi państw członkowskich w zakresie produkcji, prezentowania i sprzedaży wyrobów tytoniowych i powiązanych wyrobów, które utrudniają prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego oraz wsparcie państw członkowskich w skutecznym dostosowywaniu swoich przepisów do zachodzących zmian - w szczególności przepisów w zakresie etykietowania.
Przepisy ustawy określają szczegółowe wymagania, jakie muszą spełniać opakowania jednostkowe papierosów. Powinny one mieć kształt prostopadłościanu, a w przypadku tytoniu do samodzielnego skręcania papierosów – prostopadłościanu, walca lub formę torebki. Opakowanie jednostkowe papierosów powinno zawierać co najmniej 20 papierosów, a opakowanie jednostkowe tytoniu do samodzielnego skręcania papierosów – co najmniej 30 g tytoniu. Przepisy ustawy określają także zasady umieszczania na opakowaniach wyrobów tytoniowych ostrzeżeń zdrowotnych. Na każdym opakowaniu jednostkowym i opakowaniu zbiorczym wyrobów tytoniowych do palenia zamieszczane będą: ostrzeżenie ogólne – „Palenie zabija – rzuć teraz!”; wiadomość informacyjna – „Dym tytoniowy zawiera ponad 70 substancji powodujących raka” oraz mieszane ostrzeżenia zdrowotne, zawierające jedno z ostrzeżeń tekstowych wymienionych w załączniku do ustawy wraz z odpowiadającą mu kolorową fotografią z biblioteki obrazów, oraz informacje o zaprzestaniu palenia (numer telefonu, adres poczty elektronicznej lub strony internetowej, gdzie konsumenci mogą zasięgnąć informacji o programach wsparcia dla osób chcących rzucić palenie).
Ustawa reguluje również sposób zamieszczania i wygląd ostrzeżeń umieszczanych na opakowaniach wyrobów tytoniowych bezdymnych oraz wyrobach ziołowych do palenia oraz zobowiązuje producentów i importerów wyrobów tytoniowych przeznaczonych na rynek Unii Europejskiej do zapewnienia oznaczenia opakowań jednostkowych niepowtarzalnym identyfikatorem drukowanym lub umieszczanym w sposób nieusuwalny i trwały. Ustawa ponadto określa bardzo szczegółowe wymogi wobec oznakowania opakowań jednostkowych i zbiorczych wyrobów tytoniowych oraz wyrobów powiązanych. Nie będą one mogły zawierać jakichkolwiek elementów bądź cech, które w szczególności promują wyrób tytoniowy lub zachęcają do jego spożycia, sugerują, że jest on mniej szkodliwy niż inne wyroby, czy sprawiają, że przypomina produkt leczniczy, wyrób medyczny, żywność, środek spożywczy lub kosmetyk. Opakowania nie będą mogły też sugerować korzyści ekonomicznych w postaci dołączonych do nich drukowanych kuponów lub ofert wyrobów po obniżonej cenie lub darmowych, ofert w rodzaju dwa opakowania w cenie jednego lub innych podobnych ofert.
Reklama i promocja
Bez wątpienia producentów i importerów wyrobów tytoniowych i wyrobów powiązanych czeka rewolucja. Zabroniona będzie reklama wyrobów tytoniowych, papierosów elektronicznych, pojemników zapasowych lub rekwizytów tytoniowych i promocji wyrobów tytoniowych, papierosów elektronicznych, pojemników zapasowych lub rekwizytów tytoniowych oraz reklamy i promocji produktów imitujących te wyroby lub symboli związanych z używaniem tytoniu, wyrobów tytoniowych, papierosów elektronicznych lub pojemników zapasowych, w szczególności: w telewizji, radiu, kinach, podmiotach leczniczych, na terenie obiektów sportowo-rekreacyjnych oraz w innych miejscach publicznych, na plakatach, w środkach usług informatycznych. Z kolei zakaz sponsorowania przez firmę tytoniową działalności sportowej, kulturalnej, oświatowej, zdrowotnej i społeczno-politycznej dotyczył będzie również producenta lub importera wyrobów powiązanych (tj. papierosów elektronicznych, pojemników zapasowych oraz wyrobów ziołowych do palenia), a zakaz eksponowania w punkcie detalicznym przedmiotów imitujących opakowania wyrobów tytoniowych – także przedmiotów imitujących opakowania papierosów elektronicznych lub pojemników zapasowych.
Nowe przepisy – nowe kary
Ustawa zmienia obowiązujące obecnie przepisy karne oraz wprowadza w tym zakresie nowe regulacje w przypadku naruszeniu przepisów. Grzywnie do 200 000,- zł albo karze ograniczenia wolności, albo obu tym karom łącznie podlega między innymi ten, kto reklamuje lub promuje wyroby lub produkty wbrew postanowieniom ustawy, kto sponsoruje działalność sportową, kulturalną, oświatową, zdrowotną lub społeczno-polityczną, eksponuje w punkcie detalicznym przedmioty imitujące opakowania wyrobów tytoniowych, papierosów elektronicznych lub pojemników zapasowych, kto produkuje lub importuje w celu wprowadzenia do obrotu wyroby tytoniowe, w których poziom zawartości dodatków przekracza wartości określone w przepisach, nie stosuje się do zakazów sprzedaży na odległość, nie dopełnia obowiązków zgłoszenia nowatorskich wyrobów tytoniowych oraz papierosów elektronicznych i pojemników zapasowych.